Najsłynniejsi pisarze polskiego pozytywizmu Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz mają w swoim dorobku oprócz licznych powieści także setki nowel i opowiadań.

Utwory te poruszały aktualne problemy, opisywały życie środowisk zacofanych, nawoływały do poprawy warunków na wsiach. Te zwięzłe, jednowątkowe utwory wypowiadały protesty pisarzy, którzy starali się w ten sposób walczyć z niesprawiedliwością i krzywdą ludzką. Pozytywiści podejmowali próby pracy u podstaw, pragnęli działać na rzecz klas najuboższych. Głoszono również hasła emancypacji kobiet i asymilacji Żydów.

Odzwierciedlenie haseł epoki pozytywizmu można było przede wszystkim odnaleźć właśnie w nowelistyce. Utwory typu: Gloria victis, Antek, Sachem, Janko Muzykant czy Nasza szkapa, zebrane w tomie Nowele i opowiadania pozytywistyczne, nie tylko tworzą kanon literatury, lecz także pozwalają zobaczyć, jak bardzo świat zmienił się od drugiej połowy XIX stulecia.