Chociaż pojÄ™cia „Ja podmiotowego” i „Ja przedmiotowego” sÄ… w psychologii znane od przeszÅ‚o stu lat (James, 1890), to nie zostaÅ‚y dotÄ…d w peÅ‚ni wykorzystane do opisu rozwoju czÅ‚owieka. A jednak stanowić mogÄ… one interesujÄ…cÄ… propozycjÄ™ okreÅ›lenia czynników ksztaÅ‚tujÄ…cych życie czÅ‚owieka oraz analizy dwoistoÅ›ci w czÅ‚owieku; zwÅ‚aszcza w aspekcie tego, co niezmienne i tego, co zmienne podczas rozwoju. „Ja podmiotowe” jest niezmienne, natomiast „Ja przedmiotowe”, które w dużym stopniu utożsamia siÄ™ z koncepcjÄ… siebie, jest zmienne. Rozwój czÅ‚owieka można wtedy rozumieć jako zmianÄ™ tej koncepcji. Zmiana ta jednak – jeÅ›li rozwój czÅ‚owieka jest procesem celowym – nie może być nieukierunkowana. Zatem „Ja podmiotowe” musi być czymÅ› kierujÄ…cym, można je nazwać aktywnÄ… informacjÄ…. Rozwój wtedy bÄ™dzie polegaÅ‚ na wzrastajÄ…cej zgodnoÅ›ci koncepcji siebie z „Ja podmiotowym”. Zgodność ta – odczuwana jako harmonia wewnÄ™trzna – może sÅ‚użyć jako kryterium oceny prawidÅ‚owoÅ›ci rozwoju. Rozwój należy wtedy rozumieć jako wspóÅ‚dziaÅ‚anie „Ja podmiotowego” z „Ja przedmiotowym”. „Ja podmiotowe” wyznacza kierunek rozwoju, a „Ja przedmiotowe” – zmieniajÄ…c siÄ™ pod wpÅ‚ywem Å›rodowiska oraz decyzji „Ja podmiotowego” – ujawnia potencjaÅ‚y rozwojowe tworzÄ…ce „Ja podmiotowe”. WzrastajÄ…ce poczucie wolnoÅ›ci wskazuje na prawidÅ‚owość rozwoju.