Potop to druga z trzech powieści historycznych będących częścią Trylogii Henryka Sienkiewicza. Akcja utworu rozgrywa się w latach 16551657 w okresie potopu szwedzkiego. W powieści przeplata się wątek walk polsko-szwedzkich z historią miłosną Andrzeja Kmicica i Oleńki Billewiczówny.

Zaręczony z Oleńką Billewiczówną chorąży orszański Andrzej Kmicic opowiada się początkowo po stronie kolaborującego ze Szwedami potężnego rodu magnackiego Radziwiłłów. Uznany przez szlachtę i narzeczoną za zdrajcę, zaczyna poniewczasie rozumieć, że Radziwiłłom chodzi nie o dobro ojczyzny, lecz o własne interesy. Aby odkupić winy, pod przybranym nazwiskiem Babinicz bierze udział w obronie Jasnej Góry, własną piersią osłania króla Jana Kazimierza przed wrogami i bohatersko walczy z nieprzyjacielem.